Φ.Δ.Ο.Ρ. Φορέας Διαχείρισης Οροσειράς Ροδόπης

Το Εθνικό Πάρκο Οροσειράς Ροδόπης είναι γεμάτο από λίθινα γεφύρια και νερόμυλους, δείγματα προηγούμενης προβιομηχανικής οικονομίας κι υποδομής. Συνήθως είναι σε άμεση γειτνίαση καθώς διευκόλυναν τις βιομηχανικές δραστηριότητες των κατοίκων της περιοχής. Γενικά, στην οροσειρά της Δυτικής και Κεντρικής Ροδόπης, τα λίθινα γεφύρια ξεπερνούν τα 100 σε αριθμό. Συνήθως συνέδεαν τις όχθες των αμέτρητων ρεμάτων της περιοχής και εξασφάλιζαν την επικοινωνία μονοπατιών κι οικισμών. Τόσο το μέγεθός τους, όσο και ο αριθμός των τοξοτών ανοιγμάτων τους ποικίλει, ανάλογα με την απόσταση που έπρεπε να γεφυρώσουν. Η ύπαρξη ενός τόσο περίπλοκου κι ενδιαφέροντος δικτύου επικοινωνιών καταδεικνύει την ιδιαίτερη πολιτιστική της ταυτότητα και ενισχύει τη σπουδαιότητα των φυσικών πόρων. Αναφορικά με την κατάστασή τους, τα περισσότερα από αυτά βρίσκονται σε ερειπιώδη κατάσταση και χρήζουν συντήρησης. Επίσης δεν υπάρχει σηματοδότηση κι η πρόσβαση σε αυτά είναι συνήθως δύσκολη.

Τα λίθινα γεφύρια στον ΕΠΟΡ και στην Ελλάδα γενικότερα είναι ρωμαϊκού τύπου, καθώς η τεχνική τους είναι σχεδόν πανομοιότυπη. Η χρήση των γεφυριών φαίνεται να σταματά κατά την διάρκεια του 20ου αιώνα όπου το οδικό δίκτυο της χώρας αναπτύχθηκε ραγδαία. Παρόλα αυτά ορισμένες γέφυρες συνεχίζουν να είναι χρήσιμες μέχρι και σήμερα κυρίως σε δύσβατες και ορεινές περιοχές. Για τη κατασκευή των πέτρινων γεφυριών εργάσθηκαν ειδικευμένοι τεχνίτες (πολλοί από τους οποίους μάλιστα φοίτησαν σε ειδικές σχολές της πέτρας στην περιοχή της Ηπείρου), όσον αφορά τον Ελλαδικό χώρο αλλά και τα Βαλκάνια. (Πασσαλής Δ. Μιχάλης. Τα Πέτρινα Γεφύρια της Ξάνθης και της υπόλοιπης Θράκης, σελ. 20. Νομαρχία Ξάνθης).

Σε ερειπιώδη κατάσταση:

• στην ευρύτερη περιοχή Λιβαδίτη σε ερειπιώδη κατάσταση
• το γεφύρι που συνέδεε τα Διπόταμα με την Πρασινάδα,
• Σκαλωτή

Παλιότερα υπήρχαν αρκετοί νερόμυλοι, σήμερα όμως οι περισσότεροι έχουν καταστραφεί είτε από την εγκατάλειψη και τη φυσική φθορά είτε από τους χρυσοθήρες. Οι τελευταίοι είναι η αιτία και για την καταστροφή αρκετών από τις παραδοσιακές βρύσες της περιοχής, σύμφωνα με τις μαρτυρίες των κατοίκων. Οι πρώτοι μύλοι στην περιοχή χρονολογούνται από τα μέσα του 19ου αιώνα. Πολλοί από αυτούς έχουν συντηρηθεί και είναι επισκέψιμοι (πχ στο Κάτω Καρυόφυτο) και άλλοι είναι ερειπωμένοι.
Παρακάτω παραθέτονται ενδεικτικά κάποιοι μύλοι:

Σε ερειπιώδη κατάσταση, εντός του ΕΠΟΡ, στις ευρύτερες περιοχές των:

• Καλλιθέα,
• Νεοχώρι,
• Σταυρούπολη (τρεις μύλοι),
• Ελατιά (ερειπιώδη κατάσταση),
• Γλαύκη (ερειπιώδη κατάσταση),
• Ρέμα Τσουκάλι,
• Σιδηρόνερο,
• Τραχώνι και
• Ρέμα Οξιάς στην περιοχή της Πρασινάδας

Τέλος, εντός του ΕΠΟΡ, υπάρχουν διάσπαρτα μνημεία πεσόντων - ηρώα και ανδριάντες - που μαρτυρούν τη δύσκολη ζωή και τα δεινά που βίωσαν οι κάτοικοι κατά τη διάρκεια των Β΄ παγκοσμίου κι ελληνικού εμφυλίου πολέμων. Σημαντικότερα παραδείγματα είναι το ηρώο στο Άνω Καρυόφυτο, το οποίο χτίστηκε στη μνήμη των κατοίκων που σφαγιάστηκαν από τους Βουλγάρους, γεγονός το οποίο διατηρείται εντόνως, ακόμη και σήμερα, στη συλλογική μνήμη του τόπου. Στη θέση Αμπάρ-Καγιά συναντάμε το μνημείο του Σ. Αναλογίδη, Έλληνα ανθυπολοχαγού, ο οποίος σκοτώθηκε στη διάρκεια του εμφυλίου όπου είναι και το σημείο όπου οι Σαρακατσαναίοι γιορτάζουν το παραδοσιακό τους «αντάμωμα».

Πηγές:

• Πασσαλής Δ. Μιχάλης. (2005). Ταπέτρινα γεφύρια της Ξάνθης. Νομαρχία Ξάνθης, Περιφέρεια Ανατ. Μακ. – Θράκης
• ΥΠΕΧΩΔΕ. (2002). Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη του Φορέα Διαχείρισης Οροσειράς Ροδόπης
• Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας, Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων – Υγροτόπων. (2008). Σχέδιο ανάδειξης των προορισμών φυσικού και αισθητικού ενδιαφέροντος της Δυτικής και Κεντρικής Ροδόπης εκατέρωθεν των συνόρων.